De Waagschaal en het tijdelijke landschap van Noorderhaven

Regelmatig maak ik een wandeling door het nieuwste stukje Zutphen dat tussen de achterzijde van het station en de IJssel verschijnt. Vanuit dit rafelige deel van de stad heb je een onbelemmerd uitzicht op de oude ijzeren spoorbrug en het weidse IJssellandschap. Het geluid van remmende en piepende treinen, het zachte witte licht van de IJssel, het lege landschap rondom de opnieuw uitgegraven Noorderhaven, het stoere Koelhuis met stadsstrand. Een tijdelijk landschap dat steeds verandert door grondverzet, waar heuvels en kleine meertjes ontstaan en weer verdwijnen. Het is verbazingwekkend hoe snel het onkruid de omgewoelde bodem steeds weer opnieuw bedekt met een laagje groen. 

Dit gebied heeft al zoveel gezichten gekend. Ooit was het onderdeel van het bolwerk rondom Zutphen, daarna lag er een park, toen werd het een industriegebied compleet met haven en arbeiderswijkjes. De haven is lang geleden gedempt, de industrie sloot iets minder lang geleden de deuren en wat restte werd een spoorzone met veel leegstand en mogelijkheden tot gratis parkeren. Het gebied is platgegaan om plaats te maken voor met name woningbouw. Een paar monumentale industriële gebouwen zijn behouden en een klein deel van een voormalig arbeiderswijkje staat vooralsnog overeind.

Het deel van het terrein dat het dichtst bij het water ligt lijkt nog erg leeg. Maar niet meer voor lang. De plezierhaven is uitgegraven en aangelegd en een fietsroute, aangehaakt op het landelijke fietsknooppuntennet doorkruist het landschap. Aan de kopse zijde van de nieuwe haven is een fors appartementencomplex in aanbouw, alle units zijn reeds verkocht.

Een paar maanden geleden verscheen in dit landschap in wording plotsklaps het kunstwerk ‘de Waagschaal’ van Bouke Groen. Een gele ranke doorzichtige kolom, geplaatst op een beweegbaar plateau. De kolom vult zich met IJsselwater zodra je op het plateau gaat staan. Het witte rivierlicht doet de kolom fantastisch stralen en als de zon ondergaat verschijnt de schaduw van de kolom uitvergroot op de kade in zacht geel. Ik was direct in de ban van dit kwetsbare kunstwerk. Voor mij een reden temeer om vaak naar dit nieuwe stukje Zutphen te gaan.

Bijna tegelijkertijd verscheen op de kop van de haven ook een bordje met de tekst: Nog even geduld a.u.b. Vanaf 1 juli 2017 wordt de haven in gebruik genomen. Ik voelde een steek van teleurstelling toen ik het las. Dat was het dan, binnenkort zou dit gebied het domein zijn van hordes pleziermakende vaargasten. Maar ik besloot niet ondankbaar te zijn. Per slot van rekening had ik al een tijdje kunnen genieten van dit verstilde tussenlandschap.

Het is inmiddels midden september en ik heb het gebied al weer een aantal keren bezocht. Het bordje bij de haven is een tijdje geleden weggehaald en het gebied lijkt nog net zo onaangeroerd als enkele maanden geleden. Natuurlijk had ik kunnen googelen wat de reden van uitstel van de in gebruikneming van de haven is geweest, maar eigenlijk hoef ik dat helemaal niet te weten. Ik wil onbelast genieten van deze status quo voor zolang het duurt.

De huidige stilte van dit gebied lijkt wel averechts te werken voor het behoud van de Waagschaal. Al een paar keer hebben vandalen het werk te grazen genomen. Dit weekend was het weer raak en op social media circuleerden verontwaardigde berichten. Vanmorgen ben ik er even wezen kijken. Er zit een groot gat in de kolom, wat een stelletje hufters denk ik en ik voel me heel boos worden. Naast het gat is een stevig bruin papier geplakt waarop staat geschreven dat het kunstwerk kapot is en morgen wordt gerepareerd. De eenvoud van de tekst emotioneert. Dit is geschreven door iemand die er voor wil zorgen dat dit beeld snel wordt hersteld.

Hopelijk komt het goed, is er nog een pot met geld en kan het kunstwerk daadwerkelijk worden gerepareerd. Tegelijkertijd vraag ik me af hoe lang dit mooie maar kwetsbare kunstwerk nog voor dit gebied kan worden behouden. De Waagschaal is immers geplaatst in het kader van de IJsselbiënnale, een tijdelijke kunstexpositie langs de oevers van de IJssel. Stiekem hoop ik dat de gemeente Zutphen al heeft besloten de Waagschaal als permanente kunst voor de stad te adopteren. En bijna zou ik willen dat de geplande hoogbouw rondom de nieuwe haven er reeds zou staan. Een paar honderd extra waakzame ogen hadden het hufterig gedrag behoorlijk kunnen afremmen en de verenigde eigenaren hadden wellicht al besloten de Waagschaal voor ‘hun stukje IJsseloever’ te willen behouden.