Doetinchem; het IKEA van de stedenbouw

Ik ben geboren en getogen in Doetinchem; de officieuze hoofdstad van de Achterhoek. Daar schaam ik me niet voor maar evenmin ben ik er trots op. In mijn geboorte jaar -1969- telde Doetinchem 31.000 inwoners. Dat zijn er anno 2016 56.000. Nog niet zolang geleden las ik ergens dat in het spreidingsbeleid dat in de tweede helft van de jaren zestig werd geformuleerd Doetinchem als de meest oostelijke uitloper van de noordvleugel van de Randstad werd beschouwd. Deze noordvleugel wordt gevormd door het amorfe parelsnoer van uitbreidingswijken en groeikernen dat ergens ten westen van Amsterdam -vlak achter de kust- begint en zich via Utrecht en Arnhem oostwaarts uitstrekt. Net als al die tussenliggende plaatsen zoals Veenendaal, Ede en Zevenaar is ook Doetinchem aan deze even explosieve als ongeïnspireerde groei ten prooi gevallen. Je treft in al die uit hun krachten gegroeide provincieplaatsje -stedenbouwkundige varianten op de plofkip- dezelfde staalkaart van na-oorlogse architectuur aan. Van bakstenen rijtjeswoningen en galerijflats, maisonnettes en drive-in woningen naar woonerven. Met als bekroning een heuse vinexwijk. 

Tijdens het moordende tempo van de groeistuipen is er weinig aandacht voor monumenten en bestaande kwaliteiten geweest. Dat geldt in het bijzonder voor Doetinchem. Bijzondere gebouwen die ik mij nog kan herinneren zijn verdwenen; villa Veldzicht, het St. Jozefziekenhuis, de coöperatieve zuivelfabriek, de Houtkamphal die iedere week onderdak bood aan de veemarkt, de art nouveau gebouwen van drukkerij Misset, de middeleeuwse Saksische schuur met het bij behoorde poortje van zuivelhandel Pelgrim, de remises en kantoren van de Geldersche Tram Wegen en vele andere markante gebouwen. Ze moesten wijken voor seksloze appartementengebouwen die in een verkeerde kleur baksteen zijn uitgevoerd. 

Bijzonder is het gebouwencomplex aan de Burgermeester van Nispenstraat, aan de rand van het historische stadshart. De lokatie herinner ik mij als een onverharde parkeerplaats waar na een regenbui plassen water bleven staan. Oude foto’s laten op dezelfde plek de fraaie panden zien die Doetinchems weldoener -dominee Jan van Dijk- er in 1880 liet bouwen; een lyceum, een kostschool voor jongens, een Hervormde Kerk met de naam ‚Predikt het Evangelie’ en enkel dienstwoningen. De kerk uitgezonderd werden alle gebouwen aan het einde van de zestiger jaren gesloopt. Sinds een aantal jaren zijn de gesloopte gebouwen van dominee Van Dijk -als door een wonder- uit de modderige parkeerplaats herrezen. 

'Het Lyceumkwartier biedt hedendaags comfort met klassieke details' en moet worden beschouwt als 'de P.C. Hooftstraat van de Achterhoek', lees ik op de website van de projectontwikkelaar. Vijf jaar na de oplevering staan veel winkelruimtes leeg. Op een winderige voorjaarsdag lees ik -gezeten op een terras aan de overkant- in de lokale editie van dagblad De Gelderlander; 'Dick Admiraal, eigenaar van Go-Britain, heeft besloten de huur van de Doetinchemse zaak niet te verlengen. "Ondanks de komst van de Media Markt schuin tegenover ons kwam de loop er te weinig in. De huur was te hoog. Daarom stoppen we”. Het Lyceumkwartier lijkt hiermee dezelfde desolate weg te gaan als het nimmer succesvolle winkelgebied De Veentjes dat een steenworp verderop al sinds haar oplevering aan het einde van de jaren zeventig een kommervol bestaan leidde. Zélfs de meest hardnekkige invulling van een pand -een Chinees restaurant- hield het er maar enkele jaren vol. 

Als ik aan het einde van die winderige voorjaarsdag op het perron van station Doetinchem op de toiletloze boemel naar Arnhem wacht herinner ik mij de vreemde ontvangst die je jarenlang als arriverende reiziger ten deel viel; tegenover het station stond tot voor enkele jaren het slachthuis van de firma Sturko. Wie niets vermoedend uit de trein stapte werd door uit doodsnood gillende varkens verwelkomt. En wie aan het einde van de middag op het perron om zich heen keek kon getuige zijn van een bloederig soort waterval; in een raamloze toren van het slachthuis opende zich een roestvrijstalen klep waaruit varkensingewanden kletterend en spetterend in de gereedstaande open laadbak van een vrachtwagen vielen. 

Ook herinner ik mij de prachtige goederenloods van Van Gendt en Loos die op de plek stond waar nu de rijwielstalling staat. Een rijwielstalling die in de kleuren van Doetinchem -geel en blauw- is uitgevoerd. Dezelfde kleuren als IKEA. Dat tekent m’n geboorteplaats waarin gebouwen en herinneringen even gemakkelijk worden aangeschaft en weggegooid als een Lack of Hemnes bjizettafeltje.