Dit jaar sluiten de twee allerlaatste mijnen in het Ruhrgebied en bij onze oosterburen wordt dat uitgebreid gevierd met de expositie Kunst & Kohle. Maar liefst 13 steden en 17 musea doen mee. 250 jaar lang heeft het zwarte goud het Ruhrgebied bepaald. Een oneindig groot gangenstelsel onder de grond, een kluwen van steden en wegen erboven. Zwart, wapperend wasgoed aan de lijnen en zwaar dampende schoorstenen, die tot in Arnhem te ruiken waren als de wind verkeerd stond.
Een negatief imago sleep je nog lang achter je aan en ook het Ruhrgebied kampt daarmee. De meeste Nederlanders rijden er nog steeds liever snel doorheen dan dat ze er voor een dagtochtje of weekendje naar toe gaan. Maar, als je een kunstliefhebber bent zou je eigenlijk beter moeten weten. Het Ruhrgebied is een goudmijn voor liefhebbers van moderne en hedendaagse kunst. Misschien zijn de Nederlandse kranten er ook wel debet aan dat zo weinig mensen dit weten. In de kunstbijlagen wordt nauwelijks aandacht aan exposities in het Ruhrgebied besteed. Ik kan me daar wel eens aan ergeren. Trouwens, de kunstrecensenten schrijven ook relatief weinig over exposities in Noord en Oost Nederland, het is de Randstad voor en na. Hoe kan ik dan verwachten dat ze wel over kunst in het Ruhrgebied schrijven?
Maar terug naar Kunst & Kohle. Ik moet toegeven dat Duitse musea zelf ook wel slecht zijn in het promoten van hun exposities. Lappen en lappen tekst en hier en daar een klein fotootje, daar moet je het vaak mee doen. Het promotiemateriaal van ‘Kunst und Kohle’ laat je kunsthart op voorhand dan ook niet al te snel kloppen: alle deelnemende musea hebben een foto aangeleverd, meestal met iets van steenkolen erop, en het promotiemateriaal is ook nog eens allemaal in zwart-wit uitgevoerd. Toen de expositie zo twee maanden voor de start online werd geplaatst en de begeleidende brochure in de musea kwam te liggen, schrok ik. Voor een paar kunstzinnig gedrapeerde steenkolen ga je hooguit één museum bezoeken, maar dan is het ook wel klaar. En zelfs ik, die de musea in het Ruhrgebied goed kent, begon te twijfelen. Wil ik die expositie wel zien?
Inmiddels ben ik er al een paar keer op uitgetrokken en heb ik ongeveer de helft van de deelnemende musea bezocht. En het smaakt nog steeds naar meer. Zo werd ik gegrepen door het nieuwste werk van Ibrahim Mahama, een van de toppers van de Dokumenta 2017. In het stadspark van Herne heeft hij een omvangrijk waterkasteel met jute zakken ingepakt. Het heeft tegelijkertijd ook iets surrealistisch, want ondertussen gaat het dagelijkse leven in het park gewoon zijn gang. In Duisburg stond ik me te vergapen aan het meest recente werk van Amself Kiefer, een fikse installatie, Klingsors Garten, waarin een tuin vol wuivende stalen zwart wit gepoederde bloemen bijna tot aan het plafond reiken en letterlijk uit steenkolen lijken te groeien. In Mülheim an der Ruhr heb ik me laten verrassen door de kamerhoge blauw en groene lichtinstallaties van de Duitse Helga Griffiths. Sprookjesachtig mooi. Ik bleef er langer dan verwacht rondhangen en overweeg zelfs een tweede bezoek.
Inmiddels is een nieuwe brochure van de expositie in omloop en die weet het verhaal al heel wat aantrekkelijker te brengen. Kunst & Kohle brengt je overigens nog veel meer dan alleen een flinke dosis kunst. Omdat zoveel steden deelnemen, ga je automatisch toeren door het gebied. Als je het een beetje goed plant kun je zo’n 3 a 4 plekken op een dag bezoeken. In het Ruhrgebied liggen de musea doorgaans niet in door van toeristen vergeven zones en een tocht langs de 17 musea biedt tegelijkertijd een goede kijk op de fascinerende stedelijke wereld van het Ruhrgebied. Van het in brutalistische stijl gebouwde stadscentrum in Marl, de voormalige binnenhaven in Duisburg, de streetart in Dortmund tot de lommerrijke statige oude huizen in Bochum. Je krijgt het er allemaal bij. Voor de afstand hoef je het niet te laten: vanaf de grens bij Arnhem ben je met een uur rijden midden in het Ruhrgebied.
Kunst & Kohle is nog te bezoeken tot en met 16 september 2018 in Duisburg, Dortmund, Essen, Mülheim an der Ruhr, Herne, Bochum, Bottrop, Recklinghausen, Unna, Witten, Oberhausen, Marl en Gelsenkirchen.