Geschiedenis en bewonersverhalen: een ‘must’ in wijkontwikkeling

Om tot gezonde wijkontwikkeling te komen, moeten bewoners geprikkeld worden hedendaagse verhalen te delen en te koppelen met de geschiedenis van de wijk. Deze ‘humuslaag’ legt de basis van het DNA van de wijk. Het betrekken van bewoners en betrokkenen bij hun leefomgeving is ‘hot’. Maar waarom en hoe zou je als opdrachtgever cultuurhistorie inzetten? De aanpak zoals in ‘Jij Maakt Geschiedenis in Coehoorn’ in Arnhem gaf ons inzicht in hoe je met behulp van cultuurhistorie lokale verhalen ‘boven water’ krijgt en verbindt met de wijkontwikkeling. 

Praktisch verbinden van eigentijdse verhalen
Onze luchtige, enthousiasmerende aanpak met veel ruimte voor ontmoeting, beeldende communicatie en de kunst van ‘samen doen’ sprak in Coehoorn mensen aan. Vandaar kon verder ‘gebouwd’ worden. Als initiatiefnemer van "jij maakt geschiedenis in Coehoorn" ben ik begonnen met het verrichten van cultuurhistorisch onderzoek. Dit onderzoek werd de voedingsbron die via de ontdekkingstochten bewoners en betrokkenen uit de wijk verleidde eigen verhaal te brengen en zo de verborgen geschiedenis bloot te leggen. De laagdrempelige reeks van historische wandelingen werkte goed. De eerste editie met als thema handel & ambachten bracht een voorhoede van 15 enthousiastelingen bijeen. Tijdens de tweede ‘wandelhappening’ was de actief betrokken groep verdubbeld. De kunstenaars van vrouwopdeveranda en Kunstlab Arnhem droegen ook bij aan de juiste prikkeling in de interactieve wandelbijeenkomsten. Theatrale interventies en goed gekozen archiefbeelden op de plek waar zich ‘het verhaal’ had afgespeeld, maakten de tongen los. Een hoogtepunt was de nachtelijke vertoning van een lichtprojectie van een roosvenster van een gesloopte kerk op de bewuste slooplocatie. Een bewoonster wist levendig te vertellen over de saamhorigheid van toen en sprak haar verlangen uit naar meer binding in de wijk. Gedurende het hele proces hebben bewoners actieve rollen ingevuld in het project.

Lange lijnen: gezonde koersen
Door persoonlijke wijkverhalen in de lange wijkgeschiedenis te plaatsen, gaf dit betrokken partijen meer zicht of een verhaal van nature thuis hoorde in de wijk. Het spontane bottom-up initiatief Coehoorn Centraal dat tijdelijk lege panden in de wijk programmeert met creatieve ondernemers, bleek bijvoorbeeld te passen in de lange traditie. De wijk Coehoorn, gelegen buiten de stadsmuren, bleek al vanaf de Middeleeuwen gericht op speciale subculturen en minder op burgerlijke idealen. Ook is de ‘maakindustrie’ en kunst- en cultuuronderwijs een rode draad in de wijkgeschiedenis. Dit soort informatie geeft formele en informele partijen een gedeeld fundament van vertrouwenswekkende ontwikkelingslijnen die immers hun succes al hebben bewezen. Vanzelfsprekend is flexibiliteit van geest nodig om verhalen te transformeren naar vandaag. Een ontwikkelingslijn is geen rekensom, waarbij je een verhaal simpelweg ‘doortrekt’. Vernieuwing en aansluiting vinden bij de trends van vandaag de dag is ook van belang.

Draagvlak, community en eigen kracht
Alleen het eigen verhaal herkennen was voor ons niet genoeg voor een buurtveranderingsproces. Juist de dialoog en gedeeld herkende verhalen, versterkte naar onze mening de community en dat geeft een breder draagvlak aan wijkontwikkelingen. Meerdere bewoners en ondernemers herkenden zich in de bijzondere groep van subculturen die juist op deze locatie al eeuwenlang goed gedijden. Of wellicht is ook te verklaren waarom sommigen juist op deze plek (waar de hotellerie welig getierd heeft) het verlangen voelen om een ‘Bed & Breakfast’ te beginnen. De ingezette beelden, symbolen en verhalen, waren daarom niet alleen uit op ‘achteruitkijken’, maar moesten juist aanwakkeren om persoonlijke verhalen met betekenis naar vandaag bloot te leggen om daarmee potentiële initiatieven te ondersteunen.

Hedendaagse verhalen in plaats van een sausje
In Coehoorn is het nu de kunst om de ‘humuslaag’ aan enthousiast geworden bewoners en betrokkenen levend te houden en dit om te zetten naar daden in de wijk. De stimulans is daarom nu gericht op het achterlaten van tastbare, blijvende sporen die decultuurgeschiedenis in relatie tot vandaag (of andersom de verhalen in relatie tot de ontstaansgeschiedenis) zichtbaar maken. Voor sommigen is er al resultaat. Een bewoonster die zich bij de tuincommissie van het ‘pop-up park’ aansloot, vertelt enthousiast hoe zij bijdraagt aan vergroening in de wijk en een rijk netwerk van buurtgenoten leerde kennen.

De cultuurgeschiedenis is een levende rijke bron aan verhalen en betekenissen: dit DNA is van grote waarde in een wijk. Opdrachtgevers, cultuurhistorici en andere professionals zouden vaker de ontstaansgeschiedenis van een wijk moeten (laten) verbinden met hedendaagse verhalen van bewoners en betrokkenen. Dit alles met als doel om wijkontwikkeling in de basis te bevorderen en niet al te snel een professioneel bedacht sausje over de wijk te gieten. In een moestuin begin je immers ook met het aanbrengen én onderhouden van een humuslaag.

Gastblogger. De auteur Marlies van der Maarel (nl.linkedin.com/in/marliesvandermaarel/nl, @MEvdMaarel) werkt als planoloog en stedenbouwkundige in dienst bij de overheid en als zelfstandig professional bij Urban Stories (www.urbanstories is in oprichting) voor diverse opdrachtgevers. Haar initiatief ‘Jij Maakt Geschiedenis in Coehoorn’ is een samenwerking met vrouwopdeveranda en Kunstlab Arnhem.