Afgelopen donderdag zaten we met ruim 300 man in de Eusebius kerk in Arnhem. Een congres van Ruimtevolk waarin sprekers en bezoekers met elkaar op zoek gingen naar 'Nieuw Kapitaal'. Niet zozeer kapitaal in de zin van geld, maar verbintenissen en allianties waardoor we in staat zijn maatschappij en ruimte zodanig vorm te geven opdat welzijn en welvaart zijn geborgd. Vooral het verhaal van Marleen Stikker, een van de keynote sprekers, triggerde mij bijzonder: We zijn niet alleen vervreemd van het internet, maar ook van de producten om ons heen.
Stikker legde de vinger op een zere plek die veel dieper gaat dan op voorhand lijkt: 'Fixing the internet'. Overheden en bedrijven gluren. Het maakt pijnlijk duidelijk dat we geen eigenaar zijn en geen controle hebben op wat er gebeurd. Maar hoe we het eigenaarschap kunnen verwerven en zelf kunnen bepalen wat er gebeurd, die antwoorden hebben we nog niet. Met dat probleem aankaartend, maakte ze een gedachtensprong van de digitale wereld naar de producten waarmee we ons hebben omringd: Zijn we uberhaupt ook wel in staat de fysieke producten om ons heen te repareren of zelf te maken? Stikker liet een leus zien: 'If you can't open it, you don't own it'. En daar ligt de crux, we hebben het eigenaarschap van veel zaken die ons omringen weggegeven. Maar aan wie eigenlijk?
Bij ons thuis stond de keukentafel regelmatig vol met kleine huishoudelijke apparaten en bakjes vol met schroeven en kleine onderdelen 'gerecyceld' uit andere kapotte apparaten. De apparaten werden uit alle hoeken aangedragen want ik had een handige vader en noaberschap stond hoog in het vaandel, zaken werden zoveel mogelijk onderling opgelost. De ergenis van mijn vader groeide echter met de tijd. In eerste instantie omdat er steeds meer high tech in die apparaten werd verwerkt, waardoor hij ze niet meer zelf kon repareren en in tweede instantie, en dat irriteerde hem nog meer, waren de apparaten niet te openen zonder ze feitelijk te beschadigen. Ze werden blijkbaar min of meer gebouwd voor eenmalig gebruik. Het was niet een achterstand in kennis, wat hem parten speelde, of weerstand tegen het nieuwe - in ons huis werden altijd de nieuwste technische snufjes toegepast - het was een irritatie die te maken had met de beheersing van het product - lees vervreemding - en de eerste tekenen van een consumptiemaatschappij die manifester werd: duurzaamheid was niet langer een leidend motief.
Vervreemding werd onderdeel van onze cultuur. Natuurlijk waren er velen met vragen. Maar het antwoord was - al dan niet hardop uitgesproken - 'zo gaat dat nu een keer bij ons'. Tijdens mijn studie sociale geografie was de ontwikkeling van het vastgoed en de kantorenmarkt onderdeel van het programma. Er haperde iets in de redenering die we kregen aangeboden. Vooral als je het in de tijd doortrok en er cijfers op los liet die onze economie produceerde. Ik zie de docent nog worstelend voor de collegezaal staan. Er werd ons leerstof aangeboden die niet te rijmen viel. Natuurlijk hadden we kritische vragen en natuurlijk werden die eerlijk beantwoord maar het totaal gaf een ontevreden gevoel. We doen dus blijkbaar als maatschappij iets dat niet klopt, we kunnen het niet tegenhouden en we moeten wachten tot de bubble klapt, dat was feitelijk de boodschap. Het liet een sluimerend gevoel van onvrede achter.
Het lijkt wel alsof er sprake is geweest van een collectieve brainwash. De parallel met de vermeende ondergang van de leefgemeenschap op het Paaseiland is niet ver; 'we hakken de laatste boom om, want zo doen wij dat nu een keer in onze cultuur'. We bewogen ons als westers collectief een richting op die veel waanzinnige elementen bevatte, maar als totaal hadden we er geen grip meer op. Ik schijf hier 'bewogen', alsof we reeds tot inkeer zijn gekomen, maar dat zijn we nog niet. We zijn echter niet langer volledig blind en er komt verzet tegen wat jaren lang als 'normaal' is beschouwd.
We hebben bovenal inzicht nodig om tot oplossingen te komen. Goede inzichten zijn ook ons nieuw kapitaal. Het mooie aan het congres van afgelopen donderdag waren de talrijke inzichten die werden aangeboden. Zo'n congres smaakt naar meer. Maar hebben we het probleem snel opgelost? Nee dat niet, we hebben er volgens mij minimaal twee generaties over gedaan om ons in deze toestand van vervreemding te begeven, het zal ook wel eens twee generaties kunnen duren om ons zelf weer te bevrijden.