Over Dortmund, voetbal, bier en een creatieve wijk in wording

Vele Nederlanders zullen de komende weken oostwaarts afreizen, voor een dagje kerstmarkt in een van de steden in het Ruhrgebied. Misschien wel naar Dortmund en gesterkt door Gluwein, Reibekuchen, Bier en Bratwurst terug naar huis keren. Maar in elke Ruhrstad valt zoveel meer te beleven. Waarom ook niet even iets van de identiteit van de stad meepakken?

In het DNA van arbeidersstad Dortmund staat de eigen voetbalclub Borussia onmiskenbaar op nummer één, ik ken geen enkele stad met zoveel fanshops als Dortmund, zelfs bezoekers van de kerstmarkt zullen niet aan het Borussia geel in de binnenstad kunnen ontsnappen. Op plaats twee staat de Dortmunder U. De voormalige Union brouwerij met de vergulde U op het dak, is hét icoon van de stad. Dortmund had haar mijnen, net als de andere Ruhrsteden, maar het waren ook biermakers. Zelfs de naam Borussia is afgeleid van een toenmalige bierbrouwerij. Zonder Borussia en de U-Turm is Dortmund ontzield. De voetbalclub Borussia is wereldwijd bekend, de Dortmunder U wat minder, des te meer redenen om er wat langer stil bij te staan.

De Dortmunder U ligt aan de westelijke ringweg net voorbij de binnenstad. Toen de Union Brouwerij in de jaren 90 van de vorige eeuw er mee ophield, was iedereen het over eens dat dit beeldbepalende erfgoed niet mocht verdwijnen maar zou moeten worden herbestemd. In de opmaat naar creatieve hoofdstad Ruhr2010 ontstond in de hoofden van betrokkenen op deze plek een creatief cluster van formaat van waaruit de hele wijk – ook wel het Unionviertel genoemd - in een opwaartse spiraal zou worden meegezogen.

De U-Turm is goed zichtbaar, maar ligt voor voetgangers afgesneden van de rest van de wijk: Ingeklemd tussen spoorzone, drukke vierbaanswegen en een afgesloten braakliggend terrein, valt het niet mee dit culturele complex lopend te bereiken. Maar als de bereikbaarheid niet op orde is, hoe kan je dan verwachten dat dit complex als aanjager en kruisbestuiver van de tegenover liggende wijk gaat werken? 

Op de muur van het braakliggende terrein staat heel toepasselijk in roze koeienletters het woord HYPE geschilderd. Vlak naast het de U-Turm is saaie hoogbouw verrezen. In de plinten van de hoogbouw is ruimte voor creatief initiatief. Maar het hoge kantoorgehalte is absoluut niet uitnodigend voor aanstormend en experimenterend creatief talent. Het plein voor de Dortmunder U heeft dan ook weinig weg van een culturele broedplaats en de wind die om de hoogbouw waait maakt het er niet behaaglijker op.

De schil van de Dortmunder U is stoer en past bij het gebouw, de binnenkant daarentegen is omgeturnd tot een anoniem wit paleis. Niets doet nog herinneren aan de voormalige brouwerij. Trage roltrappen in een indrukwekkend trappenhuis voeren je omhoog. Op elke etage glazen toegangsgevels en witte muren, alles hetzelfde, je stapt zo bij de verkeerde partij binnen. Een nog grotere absolute afwezigheid van eigen identiteit had niet gekund. Gevestigde culturele instellingen hebben het pand betrokken en het was de bedoeling elkaar te versterken maar het lijkt eerder op een geruisloos bestaan in een ivoren toren. Recente berichtgeving over bezoekersaantallen stemt niet hoopgevend.

In het Unionviertel daarentegen schuurt het aangenaam. Het zijn vooral de lokale ondernemers die kleur en geur aan de wijk geven. De Rheinische Straße zet daarbij de toon. De straat zelf is als vierbaansweg een onaangenaam verblijfsgebied. Toch maken hier multiculturele eethuisjes, hippe initiatieven en kleurrijke winkels van Europa’s grootste Tamilgemeenschap het verschil. Hier stimuleert een streetart galerie prachtige muurschilderingen in de rest van de wijk. Hier kan je inmiddels ook vegan en glutenvrij eten – wat in de binnenstad van Dortmund toch nog wel iets ingewikkelder ligt – en ga je uit in een voormalig benzinestation. Iets verderop in de wijk jagen de Urbanisten bottom up bewegingen aan. Ik kom graag in dit deel van de stad en ik zie het van jaar tot jaar veranderen. Verwacht geen volgroeide creatieve wijk, dat is het bij lange na nog niet, maar als je kleine pareltjes kunt herkennen, zit je hier goed.

Het heeft er alles van, dat het Unionviertel, dankzij de inspanningen van lokale ondernemers, van nieuw stedelijk weefsel zal worden voorzien. Ik verwacht eerder dat initiatieven vanuit de wijk zullen afdwingen dat er wat gaat gebeuren met de lege ruimte rondom de Dortmunder U, dan dat de spin off vanuit het complex, de wijk verrijkt. En als het Unionviertel en de U-Turm elkaar moeten versterken, is voetgangerstoegankelijkheid toch echt een keiharde eis. Een vierbaansweg poets je niet zomaar weg, maar schilder voor mijn part als start een fluorerende voetgangersbrug op het straatdek om daarmee te laten zien dat het om twee delen van een geheel gaat. 

Dit is deel 3 in een serie van blogs van Sonja Scholten over steden in het Rhein-Ruhrgebied. Dit gebied wordt door velen nog steeds geassocieerd met een vervuild industrieel landschap en overgeslagen en komt meestal alleen maar in beeld als het om de kerstmarkt gaat. Maar het fascinerende weefsel van steden in de Rhein Ruhr regio heeft zoveel potentie. En dat allemaal op steenworp afstand van onze oostgrens. 

Zie ook deel 1: Wuppertal. Spelen boven de stad en deel 2: Düsseldorf: Berlijnse flair in Düsseldorf