Pleidooi voor een boom

Bestaande bomen maken nieuwbouwprojecten ingewikkelder om uit te voeren, maar ze voegen altijd kwaliteit toe aan het eindresultaat. De voorbeelden zijn legio.

“Jij hebt verstand van bomen, toch?” vroeg een projectontwikkelaar aan mij. “Gaat wel,” antwoorde ik. De ontwikkelaar liet mij een streetview plaatje zien van een locatie in Ede. Er stond een jaren ’60 schoolgebouwtje met een flinke boom ernaast. “Wat is dat voor ’n boom, is hij beschermd?”

Het plaatje was onscherp, maar het zou best een linde kunnen zijn. Ik legde de ontwikkelaar uit dat boomsoorten an sich geen beschermde status hebben, maar dat gemeentes vaak beeldbepalende bomen aanwijzen die niet gekapt mogen worden. De ontwikkelaar keek teleurgesteld. Hij wilde graag van de boom af zodat hij en gunstigere grondexploitatie kon opzetten. Zou de projectontwikkelaar niet weten dat de meeste mensen wel van grote bomen houden? Heeft hij nooit actieposters achter ramen zien hangen tegen de kap van bomen in de buurt? De kastanje van Anne Frank? Biodiversiteit, fijnstof, microklimaat?

Opzoom ontwierp het ZZG Herstelhotel Park Dekkerswald in Groesbeek. Op deze bosrijke locatie stonden veel bomen, waaronder een monumentale wintereik. De gebouwen zijn om deze boom heen ontworpen, zodat er een besloten binnenterrein ontstond. De aannemer was niet zo blij met de wintereik: Hij moest tijdens de bouw extra maatregelen treffen om de wortels en de kroon te beschermen. De bewoners van het Herstelhotel zijn blij met hun uitzicht op de grote wintereik. De bestaande omgeving biedt vaak kansen die een project extra rijkdom te geven. Marie Jeanne Sas van Opzoom vindt dat je die niet mag laten liggen.

Landschapsarchitect Boto van der Meulen verplaatste een markante esdoorn van de straatkant naar een nieuw aan te leggen binnentuin van het stadsvernieuwingsproject Huis van Hendrik in Haarlem. Dit vereiste veel afstemming: “De nog aanwezige bebouwing moest gesloopt kunnen worden. Ook het nieuwe peil moest al heel vroeg bepaald worden terwijl er nog discussies over waren. De bouwplaatsinrichting moest afgestemd worden. Kortom best een puzzel. Maar.. het was het waard. De prachtige boom geeft de tuin meteen schaal en karakter.”

De naoorlogse wijk het Bijvank Noord in Enschede is onlangs geheel vernieuwd. De woningen zijn gesloopt en vervangen door nieuwbouw, maar de groenstructuur is in tact gelaten. Landschapsarchitect Erik Overdiep en stedenbouwkundige Sandra van Assen waren verantwoordelijk voor het ontwerp. Dat was ingewikkelder dan het aanvankelijk leek. De gemeente wilde de bestaande kabels en leidingen laten liggen en had eisen ten aanzien van de wegprofielen. De projectontwikkelaar hield vast aan een bepaalde woningtypologie en de oorspronkelijke wijkbewoners hadden ook een vinger in de pap. Al deze wensen en eisen pasten niet vanzelf in het naoorlogse grid. Toch is het gelukt om bijna alle bomen te behouden. Alle moeite is rijkelijk beloond: Het ruimtelijke effect van een volgroeide boom is enorm. De bewoners zijn blij met hun nieuwe woning in een vertrouwde omgeving.

Zo zijn er ontelbare nieuwbouwprojecten positief beïnvloed door bestaande bomen. In de tuin rondom Rembrandtstaete in Doorn heeft Schokland & Water het bestaande bos zoveel mogelijk in tact gelaten. Vanaf de balkons van de appartementen kijk je recht de natuur in. Koen van Velzen ontwierp zowel het Commissariaat voor de Media in Hilversum als het University College in Utrecht om bestaande bomen heen. In de middenberm van de A58 ten zuiden van Breda staat een monumentale eik die door Rijkswaterstaat destijds behouden is gebleven, maar waarvan het voortbestaan nu weer onzeker is vanwege verbreding.

Dit is slechts een kleine greep uit de voorbeelden die werden aangedragen door ontwerpers. De inpassing van bestaande bomen kostte extra moeite, maar was het in alle gevallen waard. Een boom gaat in eerste instantie misschien ten koste van de grondexploitatie, maar uiteindelijk voegt hij juist waarde toe aan een project.

Foto boven: ZZG Herstelhotel Park Dekkerswald in Groesbeek, ontworpen door opZoom