Street Art: Vandalisme of verrijking van het publieke domein?

Op 5 oktober presenteerden de kunstenaars Krista Burger en Kenneth Letsoin hun participatie-kunstprojecten aan en select gezelschap van ruimtelijke professionals. Deze Ruimtemakers Oost bijeenkomst vond plaats in Lokatie Spatie in Arnhem Presikhaaf. Na afloop van de presentatie barstte een interessante discussie los over illegale straatkunst.

Street Art als sociaal instrument
Krista en Kenneth hebben de afgelopen jaren verschillende sociale kunstprojecten uitgevoerd. Samen met buurtkinderen maken zij muurschilderingen die de openbare ruimte verfraaien en tegelijk de betrokkenheid van bewoners vergroten. Zo beschilderden zij de gevel van een school in Košice (Slowakije), illegale hangplekken in Donostia (Spanje), een gemeenschappelijke binnentuin in Cuijk en verschillende trafohuisjes in Arnhem. De kunstenaars bepalen het concept en de kleuren van de schildering, de kinderen vullen het op hun eigen manier in. Jongeren krijgen door de projecten het gevoel dat ze invloed hebben op de ruimte om hen heen. Dat is goed voor hun zelfbewustzijn, zegt Krista. Daarnaast vestigen de schilderingen de aandacht op buurten en bewoners die normaalgesproken misschien achtergesteld worden.

Rekbare regels
De samenwerking van Krista en Kenneth begon met een uit de hand gelopen workshop in Košice. Het was de bedoeling dat de leerlingen in de klas aan de slag gingen met stencils en collages, maar de kunstenaars hadden hun oog laten vallen op de blinde gevel van het schoolgebouw. De schooldirecteur was zo vooruitstrevend om toestemming te geven om die te beschilderen, nog voordat daar een vergunning voor was aangevraagd. Hij is daarvoor later op het matje geroepen, maar het resultaat is fantastisch.
Ook het project in Cuijk begon als een spontane actie: Een verre oom van Kenneth wilde het gemeenschappelijke hof achter zijn woning opknappen. Toen de woningbouwvereniging kwam kijken werden ze zo enthousiast dat ze achteraf nog voor subsidie zorgden.
Met een beetje lef en spontaniteit krijg je soms meer voor elkaar dan met een dichtgetimmerd projectplan. Kenneth en Krista pleiten dan ook voor wat meer flexibiliteit in de Nederlandse ruimtelijke ordening. Burgers zouden meer ruimte moeten krijgen om hun eigen woonomgeving vorm te geven.

Waar ligt de grens?
De projecten die de kunstenaars presenteerden waren allemaal in opdracht uitgevoerd, of tenminste achteraf goedgekeurd door de instanties. Maar hoe zit het met de illegale straatkunst? Na afloop van de presentatie kwamen er voorbeelden uit het publiek van graffiti op pas opgeleverde stationsgebouwen, op garagedeuren en zelfs op de dom in Utrecht. Wat begin je tegen zulk soort vandalisme? Krista en Kenneth hebben hun eigen normen en waarden over hoe ver ze kunnen gaan met hun illegale werk. Kenneth geeft toe dat hij ook wel van de kick geniet. Vooral als hij net een project met kinderen gedaan heeft en daardoor met officiële instanties te maken heeft gehad, moet hij echt even stoom afblazen. Dan beschildert hij ’s nachts de Berlijnse muur, of hij neemt een volle afvalcontainer onder handen. Krista wil gewoon groots werk maken en daarmee reageren op de ruimte om haar heen. Daarom neemt ze nu een leegstaande varkensschuur onder handen: Aan de binnenkant, zodat niemand er last van heeft en zij gewoon haar gang kan gaan.

Subjectief
Mooi is een subjectief begrip. Dat geldt voor graffiti, maar ook voor architectuur en stedenbouw. Terwijl de buurvrouw baalt van een ondergekliederde garagedeur, gruwt Krista juist van de aangeharkte monotonie van VINEXwijken. Een stad zonder street art is voor haar een zielloze stad. De stad heeft een natuurlijke cyclus van opkomst, bloei, verval, rafelranden, hipheid en gentrificatie. Nederlandse planners proberen de fases van rafelrand nog wel eens over te slaan. Met behulp van geregisseerde conceptstores en creative hubs gaan ze direct over tot gentrificatie. Aan het eind van de avond waren de ruimtelijke professionals het met de kunstenaars eens dat er in de stad ruimte moet zijn voor de fase van rafelrand. Als jongeren hun eigen omgeving kunnen vormgeven en kunstenaars hun ding kunnen doen, ontstaat de kiem voor echte stadsvernieuwing.

Foto's: Krista Burger en Kenneth Letsoin