Stel je eens voor dat de grens tussen Nederland en Duitsland niet zou bestaan. Dan zouden gemeenten langs de oostrand van Nederland niet tot de periferie worden gerekend en zouden op al die kaartjes die bijna dagelijks op social media worden gedeeld, grensgemeenten niet specifiek opvallen als het over krimp, toegang tot werkgelegenheid en afnemend aantal voorzieningen gaat. Nu zie je deze gemeenten als een donkergekleurde rand langs de grens oplichten. Natuurlijk zijn er allerlei regeltjes door overheid en instanties in beide landen opgelegd, die het economisch en maatschappelijk verkeer over de grens heen bemoeilijken, maar het zit ook tussen de oren, Nederland lijkt voor velen bij de grens nog steeds abrupt op te houden.
Als vroeger de wind verkeerd stond kon je in Arnhem de uitstoot van de fabrieken in het Ruhrgebied ruiken. Reizigers op weg naar zuidelijke oorden, haalden minachtend hun neus voor het Ruhrgebied op. Het was een gebied waar je het gaspedaal flink intrapte en waar je maar al te graag de aftandse spoorwegbruggen, de roestige industriegebieden en rokende schoorstenen achter je liet. Maar de situatie is veranderd, de mijnbouw hield het in de jaren 70-80 van de vorige eeuw voor gezien en de staalindustrie legde in het kielzog daarvan ook het loodje. Wat achterbleef is een industrieel erfgoed om u tegen te zeggen.
De indrukwekkende kunstcollecties bleven ook, in aanvang veelal verzameld door lokale kunstliefhebbers en in latere jaren met support van de overheid uitgebreid en ondergebracht in prachtige musea. We hebben het hier niet over slaperige en stoffige collecties maar over topstukken en over hedendaagse kunst en dat allemaal zo vlak over de grens. Toch weten de meeste Nederlanders en zelfs vele cultuurliefhebbers weinig over het kunstaanbod in het Ruhrgebied. Hoe is dat mogelijk, kan dat alleen maar liggen aan het hardnekkige negatieve imago dat jaar in jaar uit aan het Ruhrgebied blijft kleven?
Hebben 4 generaties fysieke grensposten en twee generaties oorlogsherinneringen ons doen vergeten dat anno 1900 de grens tussen Duitsland en Nederland amper een barrière vormde als het over wonen, werken en cultuur ging? Neem de regio Enschede - Gronau van ruim honderd jaar geleden. Toen hadden bewoners, werkgevers en bestuurders het niet zo moeilijk met de grens. De textielindustrie floreerde aan weerzijden van de grens, arbeiders stak regelmatig voor werk de grens over, de gegoede burgerij had een gezamenlijke muzieksmaak (waaronder jazz) en bestuurders en werkgevers waren zeer pragmatische in het nemen van beslissingen als er een stuk spoor tussen Enschede en Gronau moest worden aangelegd.
Terug naar het hier en nu. Stel je woont in het oosten van Nederland en je hebt het Museum de Fundatie in Zwolle, het Rijksmuseum Twenthe in Enschede en het Kröller Muller op de Veluwe recent bezocht en je behoefte aan kunst is nog niet verzadigd. Een gang naar Amsterdam, Den Haag of Rotterdam ligt bij velen voor de hand. Gemiddeld heb je dan zo’n 115 kilometer voor de kiezen als je in Arnhem woont en vanuit Enschede heb je 185 kilometer voor de boeg.
Je zou ook voor musea in Duisburg, Essen of Oberhausen kunnen kiezen. Dan ben je vanuit Arnhem gemiddeld genomen zo’n 100 en vanuit Enschede 110 kilometer op pad. Het lijkt wel op de probleemstelling die ons tijdens het eerste hoorcollege geografie in Utrecht werd voorgelegd. Wat ligt dichter bij, Moskou of Athene. De meesten antwoordden Athene, terwijl Moskou toch echt dichterbij ligt.
Waarmee ik maar wil zeggen dat het ook een kwestie van mindset is. Velen staan nog steeds, - vaak onbewust - met de rug naar de grens gekeerd en alleen daarom al is het blikveld en de actieradius feitelijk maar 180 graden, of het nou om het bezoeken van musea of om andere zaken gaat. Ondertussen zitten we hier ruimtelijk gezien vlak naast het Ruhrgebied en in de nabijheid van een trits van Duitse Rijnsteden, denk alleen al aan Düsseldorf en Keulen. De Duitse regio Rhein-Rhur is goed voor 10 miljoen inwoners, de Randstad 7 miljoen, waarom kunnen we dan niet grensverleggend denken en het benauwende gevoel van periferie loslaten? Kansen te over, als je ze maar ziet. Het blikveld moet naar 360 graden.
Hoofdafbeelding. Gasometer Oberhausen, installatie kunstenaar Christo, 2013.