De Duivelsberg (ook Wylerberg of Teufelsberg) in de gemeente Ubbergen bij Nijmegen is voor veel mensen bekend door het gelijknamige pannenkoekenrestaurant. Daar is het goed toeven, zeker na een wandeling door de mooie bossen op de Duivelsberg, een deel van de Nijmeegs-Kleefse stuwwal uit het Pleistoceen. Die stuwwal was ooit de zuidgrens van de ijsmassa’s die “ons” land bedekten.
Dit oostelijke deel van de stuwwal behoorde echter tot een aantal jaren na de Tweede Wereldoorlog bij Duitsland. Maar zelfs de Eerste Wereldoorlog heeft een deel van de geschiedenis van de Duivelsberg bepaald. Dit huidige natuurgebied, met een “berg” van 75,9 meter hoogte, heeft geschiedenis en daarbij gaat het voornamelijk over grenzen. In meerdere opzichten is de Duivelsberg een “grensgeval”. Lees hieronder meer over de bijzondere geschiedenis van de grens die met deze plek is verbonden.
Als compensatie voor de geleden oorlogsschade kon Nederland op 23 april 1949 ongeveer 69 km2 Duits grondgebied annexeren. Een bekend voorbeeld is het plaatsje Elten op de Elternerberg, maar ook de Duivelsberg, dat bij het plaatsje Wyler hoorde werd geannexeerd. Voorafgaand aan de annexaties werden er wilde plannen gesmeed om zelfs veel grotere delen van Duitsland te annexeren. Het geschiedenisprogramma Andere Tijden heeft over de actie “Eisch Duitschen grond” een mooie aflevering gemaakt.
Villa Wylerberg
In het gebied staat een markante villa met een bijzondere geschiedenis. Het gebied was grotendeels eigendom van de Kleefse familie Hiby en Marie Schuster-Hiby erfde het in 1906. Omdat haar man na de Eerste Wereldoorlog zijn fabrieken in Lotharingen verloor (Vlecksverdrag 1919), werd de villa in de periode 1921-1924 gebouwd in opdracht van de Weimarrepubliek. De expressionistische villa met een veelheid aan onregelmatige vlakken is ontworpen door de Duitse architect Otto Bartning is één van de belangrijkste architectonische werken uit die periode.
Door de eerdergenoemde annexatie in 1949 kwam de villa op Nederlands grondgebied te staan. In 1965 verkocht de dochter van mevrouw Schuster-Hilby de villa en het omringende gebied aan de Nederlandse staat en sinds 1985 is het een Rijksmonument. Het wordt thans gebruikt door een aantal natuurverenigingen, zoals Sovon volgelonderzoek, Das & Boom en het Nederlands Cultuurlandschap.
In 1963 werden de annexaties van de Duitse gebieden weer teruggedraaid, maar door toeval gold dat niet voor de Duivelsberg. Het schijnt dat dit komt door de invloed van de uit Nijmegen afkomstige politicus en natuurliefhebber jhr. mr. Marinus van der Goes van Naters. Als gevolg hiervan is de villa dus op Nederlands grondgebied blijven staan.
De Duivelsberg
Als hoogste punt in de omgeving was de Duivelsberg al in de Romeinse tijd van strategisch belang als uitzichtpunt op de wijde omgeving. En in de Middeleeuwen werd hier de burcht Mergelp gebouwd, waarschijnlijk in opdracht van Graaf Balderik. De twee mottes (aarden heuvels) zijn nog goed zichtbaar in het landschap en de hoogste diende als vestigingsplaats voor de burcht en een kleine, meer vooruitgeschoven motte als uitzichtpunt over de omgeving en de rivier de Duffelt. Aan deze rivier is de naam Duivelsberg ontleend.
In de Tweede Wereldoorlog was dit hoogste punt in de omgeving natuurlijk ook in trek als strategisch uitzichtpunt, maar kwam uiteindelijk in geallieerde handen, waarna “heuvel 75,9” een belangrijke rol speelde in het kader van de operatie “Market Garden”. Met deze markante geschiedenis in het hoofd is de Duivelsberg de moeite van een bezoek waard. En langeafstandswandelaars van het Pieterpad (van Pieterburen naar de St. Pietersberg bij Maasstricht) of Rivierenpad (van Europoort naar Beek) komen er vanzelf langs. De Duivelsberg is een markant stuk Nederland met een boeiende geschiedenis. En een “grensgeval” in letterlijke zin.
