Regie is dood, leve de autonomie!

Op het Wooncongres 2013 (“Focus op verandering”) van de provincie Gelderland  vorige week was de wrijving tussen overheid en maatschappij pijnlijk waarneembaar. Sprekers Jan Rotmans en Rudy Stroink wonden er geen doekjes om. De “klant” bestaat niet meer en “regie voeren” is alleen nog maar aan de toneel- of filmwereld voorbehouden. Een zure boodschap voor de provincie die haar co-creatieve Omgevingsvisie bijna heeft afgerond. Zijn overheden in staat om het maatschappelijk verlangen naar autonomie, de “samenleving 3.0”, een plaats te geven?

Rotmans had de concept Omgevingsvisie nauwkeurig gelezen en wees met zijn vinger op de zere plekken. Hoe kan je tegelijk “richting geven” en “ruimte bieden”? Een paradox die vraagt om stoppen met plannen maken en faciliteren van de “Do-It-Yourself Society”, de maatschappij die in plaats van de overheid zelf aan gebiedsontwikkeling is gaan doen. De provincie zou in die gevallen als partner moeten optreden, vanuit een dienend leiderschap, maar absoluut niet als regisseur.

De concept Omgevingsvisie heeft volgens Rotmans een te hoog “knutselgehalte” waarbij onvoldoende rekening wordt gehouden met de kenmerken van de meer autonoom geworden maatschappij. Die is horizontaal, decentraal en handelt bottom-up. Rotmans concludeerde dat de samenleving aan het kantelen is en vroeg zich af of de provincie Gelderland mee kantelt in de huidige (organisatorische) systeemtransitie.

Stroink was het voor 80% met Rotmans eens. Hij zoomde in zijn verhaal echter meer in op de praktische kant van de nieuwe realiteit. Ruimte is volgens hem niet meer schaars, programma wel. Dit maakt een efficiënter ruimtegebruik mogelijk met intensivering van stedelijke functies en authentieke kwaliteit. “We gaan efficiënte steden maken”, hield Stroink het 300 koppige publiek voor, “en een nieuwe generatie van stedelijke ondernemers treedt aan.”.

Dat corporatie Volkshuisvesting met de transformatie van de wijk Klarendal tot  Arnhems “Modekwartier/100%XL” de Gouden Piramide heeft gewonnen (Stroink zat overigens in de jury) komt “omdat het een voorbeeld is van hoe het moet, samen mét een bescheidener rol van de overheid”. Tips met betrekking tot het failliete gemeentelijke verdienmodel had Stroink ook paraat. “Ophouden met verkopen, intensief managen van eigen bezit, geen PPS met marktpartijen, grondbeleid regionaal afstemmen en van éénmalig verdienen naar periodiek verdienen (erfpacht)”.

Hoe valt het voorgaande bij gastvrouw Josan Meijers, Gedeputeerde van de provincie Gelderland? Meijers antwoordt dat de meningen van Rotmans en Stroink verfrissend zijn: “Het beeld dat wordt voorgehouden is niet leuk, maar zet wel aan tot nadenken”. In haar inleiding onderkende ze al dat de groei voorbij is en “dat we met elkaar keuzes moeten maken, pijnlijke keuzes”.  Maar waar Meijers zegt “de klant centraal”, zegt Stroink “wie vandaag nog zegt: we gaan voor de klant bouwen, die sla ik persoonlijk neer”.

Waarschijnlijk bedoelen genoemde sprekers allemaal het beste, maar er zit her en der nog licht tussen de opvattingen. Loslaten is moeilijk voor overheden, wetenschappers kunnen  sommige opvattingen alleen “ex post” bewijzen en Stroink is het vak van projectontwikkelaar ook nog niet ontgroeid.

Hoe moeten we gelet op de laatste constateringen dan het maatschappelijk verlangen naar autonomie, wat algemeen werd onderkend, een plaats geven? Een goed begin is het WRR-rapport “Naar een lerende economie. Investeren in het verdienvermogen van Nederland”. Daarnaast bericht VNG Magazine dit weekend dat de VNG Denktank maatschappelijke initiatieven gaat omarmen. Een goed vervolg lijkt me als ik de ideeën lees, maar zoiets als een Denktank, dat lijkt wel veel op sturen van bovenaf, weinig bottom-up en dus al helemaal niet “Samenleving 3.0”.

Ik denk dat de autonome maatschappij de eventuele aanbevelingen van de Denktank wel zal overleven. In die zin van autonomie passen slechts aanbevelingen met betrekking tot een organisatorische transitie van de (lokale) overheid om goed om te gaan met de kantelende maatschappij. Institutionele organisaties passen daar volgens Rotmans eigenlijk niet meer bij. Een schone taak voor de VNG Denktank om een soort “dienend leiderschap” voor gemeenten te bedenken. Tja, we moeten ermee leren leven dat regie dood is en de autonomie leeft!

De cartoon bij dit blog is tijdens het Wooncongres gemaakt door Geert Gratama. Kijk hieronder verder naar een korte videoimpressie van het Wooncongres: