Overleven op de afvalberg

Het zoevende geluid van de rotorbladen van de windturbines is bijna hypnotiserend. Ik bevind me in een uithoek van bedrijventerrein de Mars in Zutphen en sta aan de voet van een afgetopte afvalberg. Dit zal mijn toevluchtsoord moeten worden in tijden van zeespiegelstijging. De betonnen trap van 84 treden is uitnodigend. Twee vlinders begeleiden me tot halverwege. Boven heb ik dan eindelijk zicht op het nieuwe land. Het ligt er vredig bij, bloemen, distels en gras wisselen elkaar af. De paden zijn vluchtig aangeharkt en het uitzicht is magnifiek. Hierboven wil ik wel zijn.

De ‘Terp voor de Toekomst’ is onderdeel van de IJsselbiënnale, naar een idee van de landschapskunstenaar Jeroen van Westen en de uit Zwitserland afkomstige kunstenaar Curdin Tones. Om bij deze terp te kunnen komen heb ik bedrijven uit de milieu categorieën 4 en 5 moeten trotseren. De Mars is in deze verre uithoek niet zo’n fijn gebied. De afvalberg zelf is er het levende bewijs van. Terwijl ik de grond van mijn toekomstig toevluchtsoord betreed, weet ik het afval van een aantal generaties onder mij. Dankzij hun verspilzucht kan ik overleven. Mocht als gevolg van klimaatverandering de zeespiegel stijgen dan zal deze berg een eiland in de kolkende watermassa zijn.

Op de terp hebben de kunstenaars een eenvoudige plattegrond als raamwerk voor de toekomstige nederzetting neergelegd. De zeven staken aan de uiteinden van de wegen bieden via QR-codes zicht op toekomstige thema’s. Als ik het QR-adres met een foto van de toekomstige gemeenschap open, lacht het leven mij toe. Ik blijk al enkele medebewoners te kennen en ik realiseer me dat ik me hier niet eenzaam zal voelen. Het thema voedsel laat mij zelfs breeduit glimlachen, op deze terp kunnen bijzonder grote aubergines worden verbouwd. Ik eet ze graag, aan de sappen waarmee de planten zich hier voeden, wil ik liever niet denken.

Om dit stukje toekomst te bereiken heb ik de officiële route van de IJsselbiënnale over de Mars gevolgd. Na kilometers door het groene idyllische landschap van de IJssel te hebben gefietst is het bedrijventerrein de Mars een regelrechte schok. Nog verhuld door wat schaamgroen dringen de eerste bouwafvalhopen zich al snel op. Niet veel later fiets ik langs meterslange betonnen wanden waarachter hier en daar toppen van afvalbergen zichtbaar zijn. Ik kom geen mens tegen, alleen wat vrachtwagens rijden voorbij. Een eenzame bloempol heeft zich geworteld tussen de tegels en ik ben verbaasd dat een hommel dit stukje leven heeft ontdekt.

Het lijkt bijna symbolisch als de lucht zich opent boven een afvalverwerkingsbedrijf. Er is dus toch nog hoop. Een bord waarschuwt dat het verboden is vuil te storten. Enkele fietsminuten verderop hangt de typische rioolgeur van een waterzuiveringsbedrijf en niet veel later zie ik rechts van mij de bekkens, deels verhuld door groene beplanting. In mijn levendige fantasie zie ik witte slierten stank tussen het struikgewas zweven.

Maar dan breekt de wereld open, met een schuin pad word ik de IJsseldijk opgeleid. Voor mij het weidse IJsselpanorama. Koeien die vredig grazen, overal weidebloemen, de geur van drogend gras - de dijken zijn zojuist gemaaid. Ik ben weer terug in de veilige schoot van de IJsselvallei. Als ik nog iets verder over de dijk fiets zie ik het Twentekanaal uitmonden in de IJssel. Twee waterstromen die elkaar ontmoeten, een moment van overdonderde schoonheid en innerlijke stilte.

Het valt bijna niet te begrijpen dat precies op dit punt ooit al het afval van Zutphen werd opgehoopt. Gelukkig is dit afval nu verhuld in een mantel van groen zwiepend gras. Boven op de berg is het uitzicht adembenemend en rustgevend tegelijk. De schittering van het water in de verte doet geloven dat alles goed is. Al het zware is licht geworden. De afvalhopen zijn vergeten. Het verkeerslawaai van de stad eveneens. Dit is het nu en de toekomst met de windturbines als getuige. Hierboven wil ik uren blijven rondhangen. 

De IJsselbiënnale (14 juni - 24 september 2017 ) is een internationale kunstroute langs de IJssel van Doesburg tot Kampen. Dit is het vierde deel van een serie blogs van de Ruimtemakers Oost Nederland over deze route in de IJsselvallei. 

Zie ook:
deel 1: De drijvende tuinen van Zutphen

deel 2: Het verdronken sluiswachtershuisje

deel 3: Hoe ruikt de IJssel?